24/7/2023
ẩm thực du lịch ,
7487
Theo phong tục tập quán của người dân Việt Nam ở cả 2 miền Nam, Bắc thì đến Tết Đoan ngọ (5/5 âm lịch) phải làm một số bánh trong đó có bánh tro (bánh gio). Có tên gọi tro vì nước để ngâm gạo làm bánh và nấu bánh đều được lấy phần nước trong, lắng từ nước tro (gio) của nhiều loại cây khác nhau. Gọi là bánh âm vì nó có đặc tính tư âm, bổ âm, do chứa toàn nguyên vật liệu có tính âm (toàn bộ là thực vật và khoáng canxi, kali...)
Theo Đông y: Bánh tro vị nhạt, tính mát ăn dễ tiêu, thích hợp nhất đối với trường hợp già yếu, trẻ em, có chứng bệnh nóng sốt âm ỉ (âm hư), những trường hợp dương thịnh gây âm hư như vào mùa hè mà cực điểm là đầu tháng năm Đoan ngọ (đoan dương - chính dương) thường gây ôn dịch thương âm. Vào dịp Tết Đoan ngọ nó sẽ phát huy cao độ những tính năng trên do mấy ngày tết Đoan Ngọ người ta còn gặp nguy hại do ăn uống no say nhiều thứ béo, nhiệt, khó tiêu (rượu nếp, xoài, mít...). Vì thế Tết Đoan ngọ cần có bánh tro.
Bánh tro không những trung hòa bớt độc hại trong ăn uống để bảo vệ sức khỏe trong ngày Tết Đoan ngọ mà còn cả thời gian sau đó. Do có tác dụng thanh nhiệt lợi tiểu, thải độc cho cơ thể để phòng và góp phần chữa một số bệnh cần lợi tiểu như tăng huyết áp, thống phong (gút) sỏi thận... Bổ âm (tư âm, dưỡng âm) là tôn chỉ của một trường phái dưỡng sinh lớn có vị trí quan trọng trong Đông y, bởi vì cơ thể chúng ta "dương thường hữu dư, âm thường bất túc". Tuy nhiên ngày nay ít người mua hay làm bánh tro theo phong tục tập quán lâu đời mà dân ta đã đúc kết được từ kinh nghiệm thực tế phòng chữa bệnh (4 mùa) trong thức ăn hằng ngày. Tết Đoan ngọ giờ đây chỉ còn được hưởng ứng cho có lệ là mua rượu nếp ăn trong ngày này. Tập quán ăn bánh tro giờ đây càng cần được khôi phục để ta cân bằng với các loại bánh cao lương mỹ vị nhiều đường mỡ (dương thịnh) đang hằng ngày ngấm ngầm ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.
Cách làm bánh tro:
Gạo nếp loại thơm ngon, mẩy hạt (không được lẫn gạo tẻ). Ngâm vào nước tro một ngày một đêm (hoặc 3 ngày 3 đêm) lấy ra vo lại nước lã rồi để thật ráo nước mới được gói.
Nguyên liệu để tạo tro:
Phổ biến nhất là cây vừng (mè).
Vừng phối hợp với cây khác; phổ biến là vừng với rau dền gai, chùm gửi (trên cây lành như dâu, bưởi...).
Ngoài 3 thứ trên còn có nhiều công thức khác, như vỏ quả bưởi, cám nếp, cọng lúa (rạ).
Lá niệt, cành lá cây thị, quả dầu sở.
Cây vừng, dền, vỏ quả xoan, vỏ cây dâu, dọc chuối...
Lá gói bánh tro: Lá sậy, lá cây cơm nếp, lá dong non, lá tre to bản.
Để thử độ vôi dùng măng làm chỉ thị màu. Nếu nhúng măng vào nước tro mà vàng là được, nếu trắng thì thêm vôi, nếu vàng đậm quá thì thêm nước cho loãng bớt vôi. Nhiều vôi bánh sẽ có mùi vôi nồng, mất ngon thơm.
Cách gói và nấu bánh tro (trong Nữ công thắng lãm của Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác). Lấy cành lá cây rạ khoảng 5 phần, cây vừng khô 4 phần, lá tầm gửi 2 phần, vỏ quả xoan đâu (cây xoan trắng) 2 phần, vỏ quả bưởi 1 phần, lá thơm 2 phần. Các thứ ấy đốt ra lấy tro đem rây mịn. Đong một bát cho vào một bát nước ngâm. Cứ một cóng nước cho một bát vôi ngâm khoảng 15 ngày. Trước khi ngâm gạo 3 ngày lọc lấy một bát nước tro trong. Lấy một bát gạo nếp cái nhặt sạch vo rồi để ráo. Rồi ngâm vào nước tro một đêm (5 trống canh). Lá dong non luộc chín để gói cho mềm. Gói một đầu vắt lên đổ nước tro nếp vào gói lại, buộc dây. Nấu với một phần nước tro và 2 phần nước lã cho quánh. Nấu còn loãng chưa quánh lại lấy tro bỏ thêm cho quánh.
Các sách dạy làm bánh ngày nay đều có dạy cách làm bánh tro, ít nhiều khác nhau, nhưng nói chung đơn giản hơn. Chú ý quan tâm nhiều đến việc xử lý tro và vôi cho vừa.
Màu bánh: Nếu muốn bánh có màu đỏ thì lấy măng tre đập dập ngâm nước măng và măng để dưới nồi mà nấu.
Muốn bánh trắng thì không cho măng, hoặc lấy quả xoan đâu bóc bỏ vỏ, đốt ra tro và dùng nước mưa hứng giữa trời để ngâm nước tro và nấu bánh. Có công thức còn cho cây dền, dọc chuối.
Muốn bánh có màu hổ phách (vàng nâu) thì lấy măng vòi lót đáy nồi. Theo các sách mới hướng dẫn đơn giản hơn, thay đổi màu bánh tro chỉ cần thay đổi như sau: Lá sậy cho màu vàng nhạt. Muốn nhạt hơn dùng lá non hơn. Muốn màu xanh lá cây gói bằng lá thơm nếp. Yêu cầu quan trọng là bánh phải trong suốt và ăn thơm mát.
Hình thức gói: Mỗi địa phương có cách gói hình thức khác nhau dài hoặc gù. Dài thì buộc đôi, gù thì buộc chùm như buồng cau.
Cách ăn: Nấu chín bánh để nguội bóc lá đặt vào đĩa tưới mật mía lên trên. Dùng thìa hoặc đũa xắn ăn. (Mật mía mát lành hơn. Mật ong, đường đỏ dùng khi không có mật mía).
Hãy chia sẻ hình ảnh du lịch của bạn tại địa chỉ [email protected] để Ban biên tập KinhNghiemDuLich.org đăng tải lên Cổng thông tin Sổ tay du lịch và khám phá cho đông đảo bạn đọc được tham khảo và chia sẻ những cảm xúc của chính mình.
Banh tro trong ngay Tet Doan Ngo
Theo phong tuc tap quan cua nguoi dan Viet Nam o ca 2 mien Nam, Bac thi den Tet Doan ngo (5/5 am lich) phai lam mot so banh trong do co banh tro (banh gio). Co ten goi tro vi nuoc de ngam gao lam banh va nau banh deu duoc lay phan nuoc trong, lang tu nuoc tro (gio) cua nhieu loai cay khac nhau. Goi la banh am vi no co dac tinh tu am, bo am, do chua toan nguyen vat lieu co tinh am (toan bo la thuc vat va khoang canxi, kali...)
Theo Dong y: Banh tro vi nhat, tinh mat an de tieu, thich hop nhat doi voi truong hop gia yeu, tre em, co chung benh nong sot am i (am hu), nhung truong hop duong thinh gay am hu nhu vao mua he ma cuc diem la dau thang nam Doan ngo (doan duong - chinh duong) thuong gay on dich thuong am. Vao dip Tet Doan ngo no se phat huy cao do nhung tinh nang tren do may ngay tet Doan Ngo nguoi ta con gap nguy hai do an uong no say nhieu thu beo, nhiet, kho tieu (ruou nep, xoai, mit...). Vi the Tet Doan ngo can co banh tro.
Banh tro khong nhung trung hoa bot doc hai trong an uong de bao ve suc khoe trong ngay Tet Doan ngo ma con ca thoi gian sau do. Do co tac dung thanh nhiet loi tieu, thai doc cho co the de phong va gop phan chua mot so benh can loi tieu nhu tang huyet ap, thong phong (gut) soi than... Bo am (tu am, duong am) la ton chi cua mot truong phai duong sinh lon co vi tri quan trong trong Dong y, boi vi co the chung ta "duong thuong huu du, am thuong bat tuc". Tuy nhien ngay nay it nguoi mua hay lam banh tro theo phong tuc tap quan lau doi ma dan ta da duc ket duoc tu kinh nghiem thuc te phong chua benh (4 mua) trong thuc an hang ngay. Tet Doan ngo gio day chi con duoc huong ung cho co le la mua ruou nep an trong ngay nay. Tap quan an banh tro gio day cang can duoc khoi phuc de ta can bang voi cac loai banh cao luong my vi nhieu duong mo (duong thinh) dang hang ngay ngam ngam anh huong xau den suc khoe.
Cach lam banh tro:
Gao nep loai thom ngon, may hat (khong duoc lan gao te). Ngam vao nuoc tro mot ngay mot dem (hoac 3 ngay 3 dem) lay ra vo lai nuoc la roi de that rao nuoc moi duoc goi.
Nguyen lieu de tao tro:
Pho bien nhat la cay vung (me).
Vung phoi hop voi cay khac; pho bien la vung voi rau den gai, chum gui (tren cay lanh nhu dau, buoi...).
Ngoai 3 thu tren con co nhieu cong thuc khac, nhu vo qua buoi, cam nep, cong lua (ra).
La niet, canh la cay thi, qua dau so.
Cay vung, den, vo qua xoan, vo cay dau, doc chuoi...
La goi banh tro: La say, la cay com nep, la dong non, la tre to ban.
De thu do voi dung mang lam chi thi mau. Neu nhung mang vao nuoc tro ma vang la duoc, neu trang thi them voi, neu vang dam qua thi them nuoc cho loang bot voi. Nhieu voi banh se co mui voi nong, mat ngon thom.
Cach goi va nau banh tro (trong Nu cong thang lam cua Hai Thuong Lan Ong Le Huu Trac). Lay canh la cay ra khoang 5 phan, cay vung kho 4 phan, la tam gui 2 phan, vo qua xoan dau (cay xoan trang) 2 phan, vo qua buoi 1 phan, la thom 2 phan. Cac thu ay dot ra lay tro dem ray min. Dong mot bat cho vao mot bat nuoc ngam. Cu mot cong nuoc cho mot bat voi ngam khoang 15 ngay. Truoc khi ngam gao 3 ngay loc lay mot bat nuoc tro trong. Lay mot bat gao nep cai nhat sach vo roi de rao. Roi ngam vao nuoc tro mot dem (5 trong canh). La dong non luoc chin de goi cho mem. Goi mot dau vat len do nuoc tro nep vao goi lai, buoc day. Nau voi mot phan nuoc tro va 2 phan nuoc la cho quanh. Nau con loang chua quanh lai lay tro bo them cho quanh.
Cac sach day lam banh ngay nay deu co day cach lam banh tro, it nhieu khac nhau, nhung noi chung don gian hon. Chu y quan tam nhieu den viec xu ly tro va voi cho vua.
Mau banh: Neu muon banh co mau do thi lay mang tre dap dap ngam nuoc mang va mang de duoi noi ma nau.
Muon banh trang thi khong cho mang, hoac lay qua xoan dau boc bo vo, dot ra tro va dung nuoc mua hung giua troi de ngam nuoc tro va nau banh. Co cong thuc con cho cay den, doc chuoi.
Muon banh co mau ho phach (vang nau) thi lay mang voi lot day noi. Theo cac sach moi huong dan don gian hon, thay doi mau banh tro chi can thay doi nhu sau: La say cho mau vang nhat. Muon nhat hon dung la non hon. Muon mau xanh la cay goi bang la thom nep. Yeu cau quan trong la banh phai trong suot va an thom mat.
Hinh thuc goi: Moi dia phuong co cach goi hinh thuc khac nhau dai hoac gu. Dai thi buoc doi, gu thi buoc chum nhu buong cau.
Cach an: Nau chin banh de nguoi boc la dat vao dia tuoi mat mia len tren. Dung thia hoac dua xan an. (Mat mia mat lanh hon. Mat ong, duong do dung khi khong co mat mia).
Hay chia se hinh anh du lich cua ban tai dia chi [email protected] de Ban bien tap KinhNghiemDuLich.org dang tai len Cong thong tin So tay du lich va kham pha cho dong dao ban doc duoc tham khao va chia se nhung cam xuc cua chinh minh.
Bánh tro trong ngày Tết Đoan Ngọ
By Kinh Nghiệm Du Lịch
Theo phong tục tập quán của người dân Việt Nam ở cả 2 miền Nam, Bắc thì đến Tết Đoan ngọ (5/5 âm lịch) phải làm một số bánh trong đó có bánh tro (bánh gio). Có tên gọi tro vì nước để ngâm gạo làm bánh và nấu bánh đều được lấy phần nước trong, lắng từ nước tro (gio) của nhiều loại cây khác nhau. Gọi là bánh âm vì nó có đặc tính tư âm, bổ âm, do chứa toàn nguyên vật liệu có tính âm (toàn bộ là thực vật và khoáng canxi, kali...)