27/11/2023
du lịch trong nước ,
5605
Với những ngôi nhà trăm năm tuổi dựa vào vách núi, những vườn bậc thang cùng những con ngõ cao hút bằng đá và bóng cây rợp lối đi, làng Lộc Yên (xã Tiên Cảnh, huyện Tiên Phước, Quảng Nam) là một mẫu làng cổ miền núi hiếm hoi còn được bảo tồn khá nguyên vẹn.
Ngôi nhà cổ của anh em ông Nguyễn Đình Sưu được xem là
ngôi nhà cổ to, đẹp nhất xứ Quảng - Ảnh: Huỳnh Văn Mỹ
Không chỉ chứa đựng những giá trị văn hóa, làng cổ Lộc Yên còn cho thấy cách ứng xử với thiên nhiên rất đáng suy ngẫm giữa thời biến đổi khí hậu hôm nay.
Từ trụ sở xã Tiên Cảnh, theo tỉnh lộ ĐT616 tẻ theo đường thôn về hướng nam chừng 2km đã thấy làng Lộc Yên dưới chân đồi núi bao quanh. Những mái nhà hướng ra lũng ruộng hẹp, mai nhuốm sương, chiều quyện khói, thanh bình bên những vườn cây đầy tiếng chim. Chỉ trừ con đường giữa làng tương đối bằng phẳng, những lối đi vào xóm đâu cũng quanh co, khuất khúc với những con dốc ẩn hiện bên bờ đá như một vùng thành lũy cổ xưa.
Nhà xưa
Lộc Yên có tuổi đời không cao hơn những làng trong vùng nhưng được gọi làng cổ chính là nhờ còn giữ được lượng nhà cổ đáng kể.
Lão làng Nguyễn Đình Huỳnh kể: “Theo các bậc tiền bối truyền lại, tộc Nguyễn Đình từ vùng hạ du đến đây mở đất sau làng An Sơn kề bên. Lúc ấy ruộng của An Sơn nằm hết ở địa phận Lộc Yên, khi lập bộ điền thổ chỉ có hai sào ruộng (điền), còn lại toàn là đất (thổ). Vậy nhưng nhờ siêng năng vỡ rừng lập vườn trồng quế, cau, chè, hồ tiêu, mít, bòng..., chẳng bao lâu ông cha mình đã khá lên, mua thêm trâu tậu thêm ruộng, làm được nhà rường”.
Mở tung hết giàn cửa “bàn khoa” để giới thiệu cái đẹp của ngôi nhà cổ miền sơn cước, vị lão làng 85 tuổi cho rằng nét độc đáo của nhà cổ Lộc Yên là được làm rặt gỗ mít lấy tại chỗ. “Làng Lộc Yên có tuổi trên 200 năm. Những ngôi nhà rường sớm nhất ở đây cũng tròm trèm 150 năm. Đình làng bằng gỗ mít to nhất huyện cũng nằm ở Lộc Yên, tiếc là đã bị phá dỡ thời chống Pháp. Cây mít được trồng nhiều ở vườn nhà đã cho ông bà mình đủ gỗ để làm nhà, đóng mọi thứ đồ đạc...” - ông Huỳnh nói.
Ngôi nhà cổ số 1 ở Lộc Yên là tài sản của anh em ông Nguyễn Đình Sưu. Nằm sát chân núi, ngôi nhà nổi tiếng bởi giàn cột gỗ mít vạm vỡ và đường nét chạm trổ tinh xảo. “Nhà to, gỗ chắc, chạm đẹp, ai đến xem ngôi nhà của anh em ông Sưu cũng trầm trồ. Nó tựa như một bảo tàng lưu giữ tài nghệ của người thợ mộc làng Vân Hà xưa...” - ông Trần Anh Hào, chủ nhân một ngôi nhà cổ ở Lộc Yên, nhận xét.
Cũng là di sản đánh dấu sự ổn cố, hưng thịnh của cư dân Lộc Yên nơi quê mới ngày ấy là ngôi nhà của chị em ông Nguyễn Đình Mẫn. Đây là tiêu mẫu nhà cổ liên hoàn từ nhà trên đến nhà cầu (nhà nối giữa) và nhà dưới theo hình chữ L vốn được quen gọi là “nhà chữ môn” (theo tự dạng chữ nho) với kích thước đồ sộ, hiếm thấy ở nơi nào còn giữ được nguyên mẫu nhà rường loại này. Đặc biệt, nhà dưới làm theo kiểu “xuyên lạn” - kiểu nhà rường có xuyên dài, giảm bớt số cột ở giữa để có diện tích rộng nhằm lùa trâu bò vào giữa nhà đạp lúa khi gặt lúa mùa mưa - gần như không còn trong hệ nhà cổ miền Trung.
Cũng như nhiều nhà cổ khác ở Lộc Yên, đồ thờ tự, vật dụng nội thất ở ngôi nhà cổ rộng hơn 200m2 này còn gìn giữ được khá hoàn hảo. Đáng quý là căn bếp cổ rộng chưa tới 8m2 của ngôi nhà: “Năm xưa chị em tui sửa lại cái bếp, đặt ở mái sau của nhà cầu cho tiện. Bởi tiếc cái nhà bếp của ông cha, không đành đem bán gỗ...” - bà Nguyễn Thị Tuyền, 65 tuổi, nói.
Để phòng hỏa hoạn, không chỉ bếp được cất biệt lập mà nhiều nhà cổ ở Lộc Yên đều có mái đất bên dưới mái tranh hay mái ngói (người Bình Định gọi là nhà lá mái). Qua thời gian, một số chủ nhà cổ Lộc Yên đã bỏ mái đất khi thay mái tranh bằng ngói, nay chỉ còn ngôi nhà mái đất của ông Trần Công Thiệm.
Khác với cách dùng nan tre dày đan làm tấm chắn để đổ đất sét làm mái dưới, ông nội của ông Thiệm đã làm trần nhà bằng ván (như cách làm trần nhà ngày nay) rồi mới đổ lớp đất sét lên trên. Mái đất này lại được nối kết với vòng tường vách cũng được làm bằng đất sét trộn rơm dày đến 15cm để tăng hiệu quả chống cháy.
Ngõ đá, lối đi, bờ chắn vườn bằng đá, khu gia trang tựa như
thành lũy nhỏ ở làng cổ Lộc Yên - Ảnh: Huỳnh Văn Mỹ
Ngõ đá
Đây được coi là sản phẩm riêng của vùng đất nửa trung du nửa miền núi Tiên Phước xứ Quảng. Và những ngõ đá đẹp cũng có nhiều hơn ở làng cổ Lộc Yên. “Quê mình bao quanh toàn núi đồi, người dân từ xưa phải vỡ đất rừng để lập vườn trồng cây. Dưới đất lại có quá nhiều đá, phải lấy lên mới trồng trọt được. Đất chênh như bậc thang, đá có sẵn lấy chất thành bờ, ngăn thành từng khoảnh để chống xói trôi đất, số lại dùng lót đường đi, cài chất cổng ngõ” - ông Sưu giải thích.
Những ngõ đá thời mở đất được cư dân Lộc Yên xem như “cảnh quan” của quê mình, ai cũng dồn sức làm đẹp cho lối đi, con ngõ của mình. Không can thiệp nhiều vào độ dốc của con ngõ vì muốn “tùy thuận với thiên nhiên”, người Lộc Yên chỉ cài chất bờ đá, cùng lắm mới làm bậc cấp ở những chỗ dốc.
Theo cư dân, những ngõ dài, độ dốc cao, uốn lượn quanh co, nhiều bậc cấp mới đẹp, bề thế. Lối đi dọc theo ngõ đá được trồng chè tàu, kiểng lá nhiều màu càng tăng vẻ đẹp. Nhưng đẹp nhất vẫn là màu xanh của rêu phong, của các loại dương xỉ mọc chen trên mặt đá vốn được bóng cây che mát suốt ngày.
Người Lộc Yên bảo tồn gần như trọn vẹn những ngõ đá có từ thuở lập làng. Để gìn giữ con ngõ của ông cha, bà Tuyền và người em trai phải làm nhà để xe bên đường làng, còn ông Nguyễn Đình Hoan mươi năm nay gửi xe ở nhà người bà con gần đường. “Năm xưa em trai tui đã sửa một đoạn ngắn nhưng rồi lại thôi, quyết giữ cái ngõ đá xưa...” - bà Tuyền nói.
“Lộc Yên nay còn chín nhà rường cổ. Sau ngày hòa bình, chưa ai ở đây bán đi ngôi nhà cổ của mình, thậm chí trong lúc kinh tế khó khăn họ vẫn cố tu sửa để giữ gìn ngôi nhà...” - ông Đặng Sanh, trưởng thôn Lộc Yên, nói.
Ông Nguyễn Đình Sưu cho biết cha của ông đã rất khó khăn khi từ chối bán ngôi nhà cổ của mình cho nguyên thượng thư bộ lại Ngô Đình Diệm hồi năm 1939. Hồi đó đích thân ông Diệm cùng với tri huyện Tiên Phước Phạm Viết Chánh vào tận nhà hỏi mua ngôi nhà đã nổi tiếng ở xứ Quảng.
Năm 1960, tỉnh trưởng tỉnh Quảng Tín cũng thân hành đến nhà cha ông hỏi mua ngôi nhà: “Hồi đó tui 12 tuổi, tui còn nhớ rõ ông tỉnh trưởng Thân Ninh nài nỉ cha tui bán ngôi nhà với hai điều kiện: hoặc là lấy 1 triệu đồng, hoặc là tỉnh sẽ xây cho ngôi nhà kiểu mới ở quê hay ở tỉnh lỵ tùy ý cha tui. Ông tỉnh trưởng còn khuyên rằng bán ngôi nhà cho tỉnh đem về làm Khổng miếu là việc nên làm. Nhưng cha tui nói là nhà của ông bà để lại, con cháu đem bán là trái đạo lý...”.
Lấy ra chiếc xối của ngôi nhà cầu làm bằng thân cây dừa già đã trải trăm năm mưa nắng, bà Nguyễn Thị Tuyền cho hay vừa mới từ chối một nhân viên bảo tàng đến hỏi mua. Dù cả hai vợ chồng người em trai của bà phải đến vùng cao huyện Bắc Trà My để làm lụng nuôi đàn con ăn học nhưng họ cũng đã sắm đủ gỗ mít để sắp tới khép lại phần vách ngăn, tu sửa bộ cửa cổ cho ngôi nhà dưới. “Giữ nhà của ông bà để lại là giữ đạo đức cho con cháu mình” - bà Tuyền nói.
Bà Nguyễn Thị Nhung cùng chồng đang tìm mua một tấm ván mít lớn để sửa lại chiếc quả đường (bàn ăn dài) bị hư mặt. Giữ được ngôi nhà của tổ tiên, vợ chồng bà Nhung cũng giữ được mọi đồ nội thất trong nhà, trong đó có chiếc tủ thờ trên trăm tuổi cẩn xà cừ 24 hình ảnh theo điển tích Nhị thập tứ hiếu.
Lộc Yên có lượng nhà cổ độc đáo cùng với cách cài chất ngõ đá, bờ vườn khéo léo, chứa đựng nhiều thông tin về kiến trúc lẫn đời sống cư dân xưa và nay. Đang được chờ công nhận là di sản cấp quốc gia, Lộc Yên là một làng cổ đặc thù, khác với những làng cổ Đường Lâm, Phước Tích, bởi đây là vùng cư dân thuần nông nghiệp, lại nằm ở vùng trung du - miền núi, không gian nhà - ngõ - vườn - ruộng - đồi núi gắn bó một cách hết sức hài hòa, thân thiện, là hằng số quan trọng cho một cuộc sống bền vững.
Trong chuyến khảo sát Lộc Yên cùng chúng tôi cuối năm 2010, giáo sư Hoàng Đạo Kính cho rằng làng cổ Lộc Yên là cả một nghệ thuật sắp đặt tốt, sự sắp đặt của các thế hệ cư dân giao hòa với sự sắp đặt của thiên nhiên, sự can thiệp của con người vào thiên nhiên rất ít. Ông nhấn mạnh: làng cổ Lộc Yên là một “quà tặng của thiên nhiên trong mâm cỗ du lịch” nếu xem đây là điểm để phát triển du lịch. Thiên nhiên đã ban cho con người một không gian lý tưởng, còn con người đã kiến tạo, giữ gìn được những sản phẩm rất có giá trị.
Nhà nghiên cứu, họa sĩ NGUYỄN THƯỢNG HỶ
(nguyên trưởng phòng nghiệp vụ Trung tâm Quản lý di tích và danh thắng tỉnh Quảng Nam) |
Hãy chia sẻ hình ảnh du lịch của bạn tại địa chỉ [email protected] để Ban biên tập KinhNghiemDuLich.org đăng tải lên Kinh Nghiệm Du Lịch cho đông đảo bạn đọc được tham khảo và chia sẻ những cảm xúc của chính mình.
Doc dao lang co mien son cuoc
Voi nhung ngoi nha tram nam tuoi dua vao vach nui, nhung vuon bac thang cung nhung con ngo cao hut bang da va bong cay rop loi di, lang Loc Yen (xa Tien Canh, huyen Tien Phuoc, Quang Nam) la mot mau lang co mien nui hiem hoi con duoc bao ton kha nguyen ven.
Ngoi nha co cua anh em ong Nguyen Dinh Suu duoc xem la
ngoi nha co to, dep nhat xu Quang - Anh: Huynh Van My
Khong chi chua dung nhung gia tri van hoa, lang co Loc Yen con cho thay cach ung xu voi thien nhien rat dang suy ngam giua thoi bien doi khi hau hom nay.
Tu tru so xa Tien Canh, theo tinh lo DT616 te theo duong thon ve huong nam chung 2km da thay lang Loc Yen duoi chan doi nui bao quanh. Nhung mai nha huong ra lung ruong hep, mai nhuom suong, chieu quyen khoi, thanh binh ben nhung vuon cay day tieng chim. Chi tru con duong giua lang tuong doi bang phang, nhung loi di vao xom dau cung quanh co, khuat khuc voi nhung con doc an hien ben bo da nhu mot vung thanh luy co xua.
Nha xua
Loc Yen co tuoi doi khong cao hon nhung lang trong vung nhung duoc goi lang co chinh la nho con giu duoc luong nha co dang ke.
Lao lang Nguyen Dinh Huynh ke: “Theo cac bac tien boi truyen lai, toc Nguyen Dinh tu vung ha du den day mo dat sau lang An Son ke ben. Luc ay ruong cua An Son nam het o dia phan Loc Yen, khi lap bo dien tho chi co hai sao ruong (dien), con lai toan la dat (tho). Vay nhung nho sieng nang vo rung lap vuon trong que, cau, che, ho tieu, mit, bong..., chang bao lau ong cha minh da kha len, mua them trau tau them ruong, lam duoc nha ruong”.
Mo tung het gian cua “ban khoa” de gioi thieu cai dep cua ngoi nha co mien son cuoc, vi lao lang 85 tuoi cho rang net doc dao cua nha co Loc Yen la duoc lam rat go mit lay tai cho. “Lang Loc Yen co tuoi tren 200 nam. Nhung ngoi nha ruong som nhat o day cung trom trem 150 nam. Dinh lang bang go mit to nhat huyen cung nam o Loc Yen, tiec la da bi pha do thoi chong Phap. Cay mit duoc trong nhieu o vuon nha da cho ong ba minh du go de lam nha, dong moi thu do dac...” - ong Huynh noi.
Ngoi nha co so 1 o Loc Yen la tai san cua anh em ong Nguyen Dinh Suu. Nam sat chan nui, ngoi nha noi tieng boi gian cot go mit vam vo va duong net cham tro tinh xao. “Nha to, go chac, cham dep, ai den xem ngoi nha cua anh em ong Suu cung tram tro. No tua nhu mot bao tang luu giu tai nghe cua nguoi tho moc lang Van Ha xua...” - ong Tran Anh Hao, chu nhan mot ngoi nha co o Loc Yen, nhan xet.
Cung la di san danh dau su on co, hung thinh cua cu dan Loc Yen noi que moi ngay ay la ngoi nha cua chi em ong Nguyen Dinh Man. Day la tieu mau nha co lien hoan tu nha tren den nha cau (nha noi giua) va nha duoi theo hinh chu L von duoc quen goi la “nha chu mon” (theo tu dang chu nho) voi kich thuoc do so, hiem thay o noi nao con giu duoc nguyen mau nha ruong loai nay. Dac biet, nha duoi lam theo kieu “xuyen lan” - kieu nha ruong co xuyen dai, giam bot so cot o giua de co dien tich rong nham lua trau bo vao giua nha dap lua khi gat lua mua mua - gan nhu khong con trong he nha co mien Trung.
Cung nhu nhieu nha co khac o Loc Yen, do tho tu, vat dung noi that o ngoi nha co rong hon 200m2 nay con gin giu duoc kha hoan hao. Dang quy la can bep co rong chua toi 8m2 cua ngoi nha: “Nam xua chi em tui sua lai cai bep, dat o mai sau cua nha cau cho tien. Boi tiec cai nha bep cua ong cha, khong danh dem ban go...” - ba Nguyen Thi Tuyen, 65 tuoi, noi.
De phong hoa hoan, khong chi bep duoc cat biet lap ma nhieu nha co o Loc Yen deu co mai dat ben duoi mai tranh hay mai ngoi (nguoi Binh Dinh goi la nha la mai). Qua thoi gian, mot so chu nha co Loc Yen da bo mai dat khi thay mai tranh bang ngoi, nay chi con ngoi nha mai dat cua ong Tran Cong Thiem.
Khac voi cach dung nan tre day dan lam tam chan de do dat set lam mai duoi, ong noi cua ong Thiem da lam tran nha bang van (nhu cach lam tran nha ngay nay) roi moi do lop dat set len tren. Mai dat nay lai duoc noi ket voi vong tuong vach cung duoc lam bang dat set tron rom day den 15cm de tang hieu qua chong chay.
Ngo da, loi di, bo chan vuon bang da, khu gia trang tua nhu
thanh luy nho o lang co Loc Yen - Anh: Huynh Van My
Ngo da
Day duoc coi la san pham rieng cua vung dat nua trung du nua mien nui Tien Phuoc xu Quang. Va nhung ngo da dep cung co nhieu hon o lang co Loc Yen. “Que minh bao quanh toan nui doi, nguoi dan tu xua phai vo dat rung de lap vuon trong cay. Duoi dat lai co qua nhieu da, phai lay len moi trong trot duoc. Dat chenh nhu bac thang, da co san lay chat thanh bo, ngan thanh tung khoanh de chong xoi troi dat, so lai dung lot duong di, cai chat cong ngo” - ong Suu giai thich.
Nhung ngo da thoi mo dat duoc cu dan Loc Yen xem nhu “canh quan” cua que minh, ai cung don suc lam dep cho loi di, con ngo cua minh. Khong can thiep nhieu vao do doc cua con ngo vi muon “tuy thuan voi thien nhien”, nguoi Loc Yen chi cai chat bo da, cung lam moi lam bac cap o nhung cho doc.
Theo cu dan, nhung ngo dai, do doc cao, uon luon quanh co, nhieu bac cap moi dep, be the. Loi di doc theo ngo da duoc trong che tau, kieng la nhieu mau cang tang ve dep. Nhung dep nhat van la mau xanh cua reu phong, cua cac loai duong xi moc chen tren mat da von duoc bong cay che mat suot ngay.
Nguoi Loc Yen bao ton gan nhu tron ven nhung ngo da co tu thuo lap lang. De gin giu con ngo cua ong cha, ba Tuyen va nguoi em trai phai lam nha de xe ben duong lang, con ong Nguyen Dinh Hoan muoi nam nay gui xe o nha nguoi ba con gan duong. “Nam xua em trai tui da sua mot doan ngan nhung roi lai thoi, quyet giu cai ngo da xua...” - ba Tuyen noi.
“Loc Yen nay con chin nha ruong co. Sau ngay hoa binh, chua ai o day ban di ngoi nha co cua minh, tham chi trong luc kinh te kho khan ho van co tu sua de giu gin ngoi nha...” - ong Dang Sanh, truong thon Loc Yen, noi.
Ong Nguyen Dinh Suu cho biet cha cua ong da rat kho khan khi tu choi ban ngoi nha co cua minh cho nguyen thuong thu bo lai Ngo Dinh Diem hoi nam 1939. Hoi do dich than ong Diem cung voi tri huyen Tien Phuoc Pham Viet Chanh vao tan nha hoi mua ngoi nha da noi tieng o xu Quang.
Nam 1960, tinh truong tinh Quang Tin cung than hanh den nha cha ong hoi mua ngoi nha: “Hoi do tui 12 tuoi, tui con nho ro ong tinh truong Than Ninh nai ni cha tui ban ngoi nha voi hai dieu kien: hoac la lay 1 trieu dong, hoac la tinh se xay cho ngoi nha kieu moi o que hay o tinh ly tuy y cha tui. Ong tinh truong con khuyen rang ban ngoi nha cho tinh dem ve lam Khong mieu la viec nen lam. Nhung cha tui noi la nha cua ong ba de lai, con chau dem ban la trai dao ly...”.
Lay ra chiec xoi cua ngoi nha cau lam bang than cay dua gia da trai tram nam mua nang, ba Nguyen Thi Tuyen cho hay vua moi tu choi mot nhan vien bao tang den hoi mua. Du ca hai vo chong nguoi em trai cua ba phai den vung cao huyen Bac Tra My de lam lung nuoi dan con an hoc nhung ho cung da sam du go mit de sap toi khep lai phan vach ngan, tu sua bo cua co cho ngoi nha duoi. “Giu nha cua ong ba de lai la giu dao duc cho con chau minh” - ba Tuyen noi.
Ba Nguyen Thi Nhung cung chong dang tim mua mot tam van mit lon de sua lai chiec qua duong (ban an dai) bi hu mat. Giu duoc ngoi nha cua to tien, vo chong ba Nhung cung giu duoc moi do noi that trong nha, trong do co chiec tu tho tren tram tuoi can xa cu 24 hinh anh theo dien tich Nhi thap tu hieu.
Loc Yen co luong nha co doc dao cung voi cach cai chat ngo da, bo vuon kheo leo, chua dung nhieu thong tin ve kien truc lan doi song cu dan xua va nay. Dang duoc cho cong nhan la di san cap quoc gia, Loc Yen la mot lang co dac thu, khac voi nhung lang co Duong Lam, Phuoc Tich, boi day la vung cu dan thuan nong nghiep, lai nam o vung trung du - mien nui, khong gian nha - ngo - vuon - ruong - doi nui gan bo mot cach het suc hai hoa, than thien, la hang so quan trong cho mot cuoc song ben vung.
Trong chuyen khao sat Loc Yen cung chung toi cuoi nam 2010, giao su Hoang Dao Kinh cho rang lang co Loc Yen la ca mot nghe thuat sap dat tot, su sap dat cua cac the he cu dan giao hoa voi su sap dat cua thien nhien, su can thiep cua con nguoi vao thien nhien rat it. Ong nhan manh: lang co Loc Yen la mot “qua tang cua thien nhien trong mam co du lich” neu xem day la diem de phat trien du lich. Thien nhien da ban cho con nguoi mot khong gian ly tuong, con con nguoi da kien tao, giu gin duoc nhung san pham rat co gia tri.
Nha nghien cuu, hoa si NGUYEN THUONG HY
(nguyen truong phong nghiep vu Trung tam Quan ly di tich va danh thang tinh Quang Nam) |
Hay chia se hinh anh du lich cua ban tai dia chi [email protected] de Ban bien tap KinhNghiemDuLich.org dang tai len Kinh Nghiem Du Lich cho dong dao ban doc duoc tham khao va chia se nhung cam xuc cua chinh minh.
Độc đáo làng cổ miền sơn cước
By Kinh Nghiệm Du Lịch
Với những ngôi nhà trăm năm tuổi dựa vào vách núi, những vườn bậc thang cùng những con ngõ cao hút bằng đá và bóng cây rợp lối đi, làng Lộc Yên (xã Tiên Cảnh, huyện Tiên Phước, Quảng Nam) là một mẫu làng cổ miền núi hiếm hoi còn được bảo tồn khá nguyên vẹn.