Truyền thuyết về mối tình giữa nàng công chúa lá ngọc cành vàng với một chàng trai nghèo khó nhưng rất mực hiếu thảo từ lâu đã trở thành thiên tình sử đẹp nhất trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam.
Chử Đồng Tử - Tiên Dung, những con người không tham danh vọng, không màng phú quý vinh hoa, suốt đời chỉ tìm đến với những cái đẹp trong thiên nhiên, khai phá tạo dựng những bãi bồi phù sa đã đi vào cõi bất tử trong tâm linh của người dân đất Việt.
Cổng vào đền Chử Đồng Tử
Từ Hà Nội, du khách có thể xuôi dòng sông Hồng chừng 20km là tới bến Bình Minh hoặc có thể đi đường bộ qua cầu Chương Dương rẽ phải, theo đường đê chừng 25km là tới đền Chử Đồng Tử hay đền Đa Hòa ở xã Bình Minh, Khoái Châu, Hưng Yên.
Khách thập phương tới đây không chỉ để đứng trên con đê sông Hồng thưởng ngoạn phong cảnh bình yên của một vùng quê "xanh xanh lũy tre, ngô khoai biêng biếc, con đò sang ngang" hay ngắm nhìn những dải phù sa cát trắng, những ánh nắng lung linh trên những hàng cau… mà còn để được đắm mình giữa chốn Bồng Lai tiên cảnh của đền Đa Hòa và dâng nén nhang tưởng nhớ tới đức thánh Chử Đồng Tử (một trong tứ bất tử của thần linh đất Việt) cùng vị phu nhân xinh đẹp Tiên Dung công chúa (con gái vua Hùng Vương thứ 18) và nàng Tây Sa công chúa.
Đức thánh Chử Đồng Tử và Tiên Dung công chúa được thờ phụng ở nhiều nơi trên địa bàn vùng đồng bằng và trung du Bắc Bộ, chủ yếu là các làng ven sông Hồng và sông Đuống. Nhưng, một trong những nơi thờ tự chính, nổi tiếng sầm uất nhất là đền Đa Hòa cạnh bờ sông Hồng trông thẳng sang bãi Tự Nhiên - nơi đã diễn ra cuộc gặp gỡ và nảy sinh mối tình nên thơ, diễm lệ giữa chàng trai đánh cá nghèo không mảnh khố che thân với nàng công chúa Tiên Dung lá ngọc cành vàng vừa độ 18 trăng tròn.
Đền Đa Hòa hay còn được nhân dân trong vùng gọi là đền Chính vì đây là nơi thờ tự chính của nhân dân tổng Mễ (thuộc huyện Đông An, phủ Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên nay thuộc xã Bình Minh, Khoái Châu và xã Mễ Sở, Văn Giang, Hưng Yên) được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa năm 1962. Đây không chỉ là một di tích lưu truyền và lan toả về một thiên tình sử hàng ngàn năm nay mang ý nghĩa nhân văn cao đẹp mà còn có giá trị đặc biệt về nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc thời Nguyễn.
Bến Chử Đồng Tử
Đền do tiến sĩ Chu Mạnh Trinh (người làng Phú Thị, tổng Mễ Sở, huyện Đông Yên, phủ Khoái Châu, Hưng Yên, nay thuộc Văn Giang, Hưng Yên) đứng ra vận động nhân tài, vật lực của nhân dân tám thôn tổng Mễ cùng thập phương công đức để xây dựng, tôn tạo năm 1894 trên nền một ngôi đền cổ.
Hiện vẫn chưa có tài liệu chính xác nào cho biết ngôi đền cổ này được xây dựng từ thời gian nào, bằng vật liệu gì, qui mô to nhỏ ra sao và điều quan trọng hơn là ngôi đền này thờ ai.
Quang cảnh đền như hiện nay là một kiến trúc quy mô lớn, mặt quay hướng chính Tây, nhìn thẳng sang bãi Tự Nhiên mà kế đó, thuộc địa phận huyện Thường Tín (Hà Tây) có ngôi đền Ngự Dội để ghi đấu nơi Tiên Dung dừng thuyền rồng tắm thuở nào.
Tổng thể kiến trúc đền nằm trên một khu đất cao, rộng, bằng phẳng, hình chữ nhật có tổng diện tích 18.720m2, bao gồm 18 nóc nhà lớn nhỏ. Con số này là sự gởi gắm ý tưởng của người xây dựng nhằm nhắc nhở người đời sau nhớ tới thiên tình sử của nàng Tiên Dung công chúa vừa tròn 18 tuổi, diễn ra vào đời Hùng Vương thứ 18.
Thu hút sự chú ý của du khách hành hương là các pho tượng, đặc biệt là các pho tượng đức thánh Chử Đồng Tử và nhị vị phu nhân đặt ở Hậu Cung. Các pho tượng đều được đúc bằng đồng, mặt tượng được sơn màu da, kẻ mắt và có độ cao ngang bằng nhau. Hiện nay trong đền còn có ba pho tượng như thế này nữa đặt ở cung Đệ Tam.
Trong thời kỳ thực dân Pháp chiếm đóng, chúng đã lấy ba pho tượng bằng đồng quý giá đem đi. Do đó nhân dân địa phương đã tạc ba pho tượng bằng gỗ để thờ. Nhưng do sự đấu tranh kiên quyết của nhân dân địa phương, về sau chúng đã phải trả tượng lại cho đền. Ba pho tượng bằng gỗ kia cũng được giữ lại do đã có một thời gian sống trong tâm linh của dân, đồng thời để ghi dấu một thuở nơi đây từng bị giặc ngoại xâm tàn phá quê hương, phá bỏ đền chùa.
Ngôi đền càng được tôn thêm vẻ đẹp cổ kính, rêu phong với sông nước bao la, cổ thụ bốn mùa xanh tốt. Cây cối nơi đây cũng được chọn lọc để tập trung vào chủ điểm khẳng định sự bất tử của đức thánh Chử Đồng Tử cũng như mối tình tuyệt mỹ của ngài. Xen vào đó là những lời hay, ý đẹp và tình yêu bất tử của con người toát lên qua mỗi lời, mỗi chữ của những bức hoành phi, câu đối của những bậc tao nhân, mặc khách mọi thời. Thật là một chốn Bồng Lai tiên cảnh nơi trần thế.
Lọ Bách Thọ
Hiện nay đền Đa Hòa còn được bảo tồn được nhiều di vật quý hiếm, trong đó đặc biệt phải kể đến đôi lọ Bách Thọ (một trăm chữ thọ không chữ nào giống chữ nào, khắc trên thành lọ bằng gốm), một cổ vật vô giá của dân tộc.
Tại đây người dân địa phương đã bao đời hương khói trong niềm tin tưởng cầu phúc, cầu lộc, sức khỏe, mùa màng tươi tốt cho mình và cho cả đất nước. Vì thế mà:
"Hỡi ai đi ngược về xuôi
Nhớ hội Đa Hòa mồng mười tháng hai"
Từ xưa đã thành thông lệ, cứ ba năm một lần, người dân tổng Mễ xưa lại mở hội hàng Tổng từ mồng 10-15 tháng 2 âm lịch gọi là hội Kỳ Yên (hội cầu mát). Vì thế mà ngày nay đền Đa Hòa hay đền Chử Đồng Tử không chỉ là một nơi thờ cúng tâm linh của nhân dân, mà nó còn là một trong những điểm du lịch tham quan không thể thiếu của những tour du lịch vùng đồng bằng sông Hồng, và đặc biệt là các tour du lịch bằng đường sông cùng với làng gốm Bát Tràng, đền Đại Lộ, đền Dầm hay thương cảng Phố Hiến.
Đức thánh Chử Đồng Tử và Tiên Dung công chúa đã bay về trời nhưng tình yêu của họ vẫn còn mãi với thời gian và bất tử trong tâm linh các thế hệ người dân Việt Nam. Đền Chử Đồng Tử - đền Đa Hòa ở xã Bình Minh và nhân dân nơi đây đã, đang và mãi mãi là một trong những điểm tựa cho sức sống bất tử ấy. Thời gian đi qua, nhưng truyền thống văn hoá dân tộc còn mãi không mờ, tâm linh người Việt vẫn luôn hướng về tổ tiên, hướng về cội nguồn và hướng về "đền Chử Đồng Tử - linh thiêng một tình yêu".
Den Chu Dong Tu - linh thieng mot tinh yeu
Truyen thuyet ve moi tinh giua nang cong chua la ngoc canh vang voi mot chang trai ngheo kho nhung rat muc hieu thao tu lau da tro thanh thien tinh su dep nhat trong kho tang van hoc dan gian Viet Nam.
Chu Dong Tu - Tien Dung, nhung con nguoi khong tham danh vong, khong mang phu quy vinh hoa, suot doi chi tim den voi nhung cai dep trong thien nhien, khai pha tao dung nhung bai boi phu sa da di vao coi bat tu trong tam linh cua nguoi dan dat Viet.
Cong vao den Chu Dong Tu
Tu Ha Noi, du khach co the xuoi dong song Hong chung 20km la toi ben Binh Minh hoac co the di duong bo qua cau Chuong Duong re phai, theo duong de chung 25km la toi den Chu Dong Tu hay den Da Hoa o xa Binh Minh, Khoai Chau, Hung Yen.
Khach thap phuong toi day khong chi de dung tren con de song Hong thuong ngoan phong canh binh yen cua mot vung que "xanh xanh luy tre, ngo khoai bieng biec, con do sang ngang" hay ngam nhin nhung dai phu sa cat trang, nhung anh nang lung linh tren nhung hang cau… ma con de duoc dam minh giua chon Bong Lai tien canh cua den Da Hoa va dang nen nhang tuong nho toi duc thanh Chu Dong Tu (mot trong tu bat tu cua than linh dat Viet) cung vi phu nhan xinh dep Tien Dung cong chua (con gai vua Hung Vuong thu 18) va nang Tay Sa cong chua.
Duc thanh Chu Dong Tu va Tien Dung cong chua duoc tho phung o nhieu noi tren dia ban vung dong bang va trung du Bac Bo, chu yeu la cac lang ven song Hong va song Duong. Nhung, mot trong nhung noi tho tu chinh, noi tieng sam uat nhat la den Da Hoa canh bo song Hong trong thang sang bai Tu Nhien - noi da dien ra cuoc gap go va nay sinh moi tinh nen tho, diem le giua chang trai danh ca ngheo khong manh kho che than voi nang cong chua Tien Dung la ngoc canh vang vua do 18 trang tron.
Den Da Hoa hay con duoc nhan dan trong vung goi la den Chinh vi day la noi tho tu chinh cua nhan dan tong Me (thuoc huyen Dong An, phu Khoai Chau, tinh Hung Yen nay thuoc xa Binh Minh, Khoai Chau va xa Me So, Van Giang, Hung Yen) duoc xep hang di tich lich su van hoa nam 1962. Day khong chi la mot di tich luu truyen va lan toa ve mot thien tinh su hang ngan nam nay mang y nghia nhan van cao dep ma con co gia tri dac biet ve nghe thuat kien truc va dieu khac thoi Nguyen.
Ben Chu Dong Tu
Den do tien si Chu Manh Trinh (nguoi lang Phu Thi, tong Me So, huyen Dong Yen, phu Khoai Chau, Hung Yen, nay thuoc Van Giang, Hung Yen) dung ra van dong nhan tai, vat luc cua nhan dan tam thon tong Me cung thap phuong cong duc de xay dung, ton tao nam 1894 tren nen mot ngoi den co.
Hien van chua co tai lieu chinh xac nao cho biet ngoi den co nay duoc xay dung tu thoi gian nao, bang vat lieu gi, qui mo to nho ra sao va dieu quan trong hon la ngoi den nay tho ai.
Quang canh den nhu hien nay la mot kien truc quy mo lon, mat quay huong chinh Tay, nhin thang sang bai Tu Nhien ma ke do, thuoc dia phan huyen Thuong Tin (Ha Tay) co ngoi den Ngu Doi de ghi dau noi Tien Dung dung thuyen rong tam thuo nao.
Tong the kien truc den nam tren mot khu dat cao, rong, bang phang, hinh chu nhat co tong dien tich 18.720m2, bao gom 18 noc nha lon nho. Con so nay la su goi gam y tuong cua nguoi xay dung nham nhac nho nguoi doi sau nho toi thien tinh su cua nang Tien Dung cong chua vua tron 18 tuoi, dien ra vao doi Hung Vuong thu 18.
Thu hut su chu y cua du khach hanh huong la cac pho tuong, dac biet la cac pho tuong duc thanh Chu Dong Tu va nhi vi phu nhan dat o Hau Cung. Cac pho tuong deu duoc duc bang dong, mat tuong duoc son mau da, ke mat va co do cao ngang bang nhau. Hien nay trong den con co ba pho tuong nhu the nay nua dat o cung De Tam.
Trong thoi ky thuc dan Phap chiem dong, chung da lay ba pho tuong bang dong quy gia dem di. Do do nhan dan dia phuong da tac ba pho tuong bang go de tho. Nhung do su dau tranh kien quyet cua nhan dan dia phuong, ve sau chung da phai tra tuong lai cho den. Ba pho tuong bang go kia cung duoc giu lai do da co mot thoi gian song trong tam linh cua dan, dong thoi de ghi dau mot thuo noi day tung bi giac ngoai xam tan pha que huong, pha bo den chua.
Ngoi den cang duoc ton them ve dep co kinh, reu phong voi song nuoc bao la, co thu bon mua xanh tot. Cay coi noi day cung duoc chon loc de tap trung vao chu diem khang dinh su bat tu cua duc thanh Chu Dong Tu cung nhu moi tinh tuyet my cua ngai. Xen vao do la nhung loi hay, y dep va tinh yeu bat tu cua con nguoi toat len qua moi loi, moi chu cua nhung buc hoanh phi, cau doi cua nhung bac tao nhan, mac khach moi thoi. That la mot chon Bong Lai tien canh noi tran the.
Lo Bach Tho
Hien nay den Da Hoa con duoc bao ton duoc nhieu di vat quy hiem, trong do dac biet phai ke den doi lo Bach Tho (mot tram chu tho khong chu nao giong chu nao, khac tren thanh lo bang gom), mot co vat vo gia cua dan toc.
Tai day nguoi dan dia phuong da bao doi huong khoi trong niem tin tuong cau phuc, cau loc, suc khoe, mua mang tuoi tot cho minh va cho ca dat nuoc. Vi the ma:
"Hoi ai di nguoc ve xuoi
Nho hoi Da Hoa mong muoi thang hai"
Tu xua da thanh thong le, cu ba nam mot lan, nguoi dan tong Me xua lai mo hoi hang Tong tu mong 10-15 thang 2 am lich goi la hoi Ky Yen (hoi cau mat). Vi the ma ngay nay den Da Hoa hay den Chu Dong Tu khong chi la mot noi tho cung tam linh cua nhan dan, ma no con la mot trong nhung diem du lich tham quan khong the thieu cua nhung tour du lich vung dong bang song Hong, va dac biet la cac tour du lich bang duong song cung voi lang gom Bat Trang, den Dai Lo, den Dam hay thuong cang Pho Hien.
Duc thanh Chu Dong Tu va Tien Dung cong chua da bay ve troi nhung tinh yeu cua ho van con mai voi thoi gian va bat tu trong tam linh cac the he nguoi dan Viet Nam. Den Chu Dong Tu - den Da Hoa o xa Binh Minh va nhan dan noi day da, dang va mai mai la mot trong nhung diem tua cho suc song bat tu ay. Thoi gian di qua, nhung truyen thong van hoa dan toc con mai khong mo, tam linh nguoi Viet van luon huong ve to tien, huong ve coi nguon va huong ve "den Chu Dong Tu - linh thieng mot tinh yeu".
Đền Chử Đồng Tử - linh thiêng một tình yêu
By Kinh Nghiệm Du Lịch
Truyền thuyết về mối tình giữa nàng công chúa lá ngọc cành vàng với một chàng trai nghèo khó nhưng rất mực hiếu thảo từ lâu đã trở thành thiên tình sử đẹp nhất trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam.