Cắn một miếng smorrebord, vị giác tiếp xúc với lớp bánh lúa mạch dẻo mềm có phết bơ, lớp jambon mỏng và dai, lớp rau thơm giòn mát rượi để lại vị hơi the the trong cổ họng, và lớp thạch mặn tan trong miệng một cảm giác lạ rất khó diễn tả.
Ai đã từng đến các nước Bắc Âu hẳn biết cá trích đóng một vai trò rất quan trọng trong ẩm thực vùng Scandinavia, nhưng chỉ ở Đan Mạch cá trích mới được phát triển thành món sushi độc đáo: cá trích tươi thái mỏng ướp gia vị cùng một loại sốt làm từ kem tươi, bơ, lòng đỏ trứng và rau thơm băm nhuyễn, đặt lên lớp bánh lúa mạch, một sự kết hợp hoàn hảo giữa smorrebrod Đan Mạch và sushi Nhật. Tuỳ theo mùa, có thể thay cá trích bằng cá tuyết, cá bơn... để làm món sushi.
Smorrebrod tạm dịch ra tiếng Việt là bánh phết bơ, nhưng thật ra món bánh này không chỉ có bơ mà còn được phủ lên trên tôm xốt đỏ hồng, patê gan béo ngậy, thịt jambon mềm mại nuột nà, cá trích xông khói thơm phức, thịt heo quay nguyên mỡ và da giòn tan, cả trứng cá caviar...tuỳ ý thích của khách. Smorrebrod là món ăn trưa hàng ngày của người Đan Mạch cũng như phở là món điểm tâm của người Việt, một món ăn kinh điển mà người địa phương cũng như khách nước ngoài đều ưa chuộng.
Được biết đến trên thế giới dưới cái tên bánh sandwich mở - vì chỉ có một lớp bánh bên dưới chứ không kẹp nhân giữa hai lớp bánh như ở các nước khác, smorrebrod có nguồn gốc từ thế kỷ 19, khi bữa trưa là bữa ăn chính trong ngày của nông dân Đan Mạch. Sau khi ăn xong, họ thường lấy bánh mì quệt những gì còn sót lại trên đĩa cho kỳ sạch rồi ăn nốt. Dần dà về sau, những thứ còn sót trên đĩa được đặt lên trên lớp bánh - và từ đó món bánh sandwich mở ra đời. Smorredrod cũng phổ biến ở Na Uy, di sản của thời kì Đan Mạch thống trị Na Uy vào thế kỷ 19.
Đâu đâu cũng có smorrebrod
Trên những đường phố Capenhagen, đâu đâu cũng thấy những tiệm smorrebrod trưng bầy bánh mới làm còn nóng hổi đặt trong quầy kính thật hấp dẫn. Khác với những loại bánh sandwich làm từ bột mì, lớp bánh smorrebrod làm từ bột lúa mạch màu nâu được đầu bếp địa phương ưa chuộng vì nhờ đó mà bánh không bở, dễ cắt thành từng miếng thật mỏng. Nổi tiếng nhất ở đây chắc chắn là Ida Davidsen, nhà hàng được nhắc tới trong cuốn sách nêu trên, thế hệ chủ nhân ngày nay đã là con cháu đời thứ năm của Oskar Davidsen, người sáng lập nhà hàng năm 1888. Nhờ những ý tưởng sáng tạo qua năm thế hệ, thực đơn ở đây đã dài tới hơn...2km (được ghi vào sách kỷ lục Guiness - thực đơn dài nhất thế giới), liệt kê hơn 250 loại smorrebrod khác nhau. Tuy phát triển nhiều so với thời mới mở, những chiếc bánh ở đây vẫn giữ nguyên công thức gia truyền của Oskar vốn làm mê mẩn những khách hàng quen, trong đó có nữ hoàng Đan Mạch.
Smorrebrod ở Ida Davidsen đắt hơn nhiều so với những quán trên các con phố Copenhagen muôn màu, nhưng đó không phải là lí do chính khiến tôi quyết định không đến Ida mà vì tôi muốn nếm món này như những người địa phương bình thường, không như những thương gia Copenhagen sang trọng hay những du khách nước ngoài giàu có muốn tìm tới một địa điểm nổi tiếng thế giới cho biết. Tôi muốn thưởng thức smorrebrod như những cô cậu sinh viên Copenhagen buổi sàng ghé mua bánh ở một tiệm bánh quen bên đường để ăn giữa hai buổi học, như nhân viên văn phòng buổi trưa rủ nhau ngồi ăn và tán gẫu trong một quán nhỏ, bàn ghế hẹp và không gian thơm mùi bánh nướng, như các gia đình dân địa phương chủ nhật dẫn con đi chơi công viên, mua cho mỗi đứa bé một chiếc smorrebrod vừa đi vừa gặm.
Ngon lành smorrebrod
Đó là một nhà hàng nhỏ ở khu phố Chisttianshavn yên tĩnh, thuyền bè đậu im lìm trên những con kênh uốn quanh. Chúng tôi chọn bàn cạnh bếp, cửa sổ nhìn ra cảng thuyền buồm và những ngôi nhà cổ xinh đẹp sơn màu pastel tươi tắn. Anh phục vụ mang ra một bảng thực đơn viết tay toàn tiếng Đan Mạch, rồi kiên nhẫn dịch từng món cho chúng tôi (may mà ở đây chỉ có khoảng mười loại smorrebrod). Thú thật loại nào nghe cũng làm tôi... ứa nước miếng khi nghe giải thích: Cái này ăn với thịt heo đút lò, mới vừa làm xong còn nóng, da béo giòn, cái này làm với cá trích ướp gia vị, giống như lúc trước ngư dân thường ăn, cái này làm với đuôi tôm đỏ hấp bơ phủ sốt mayonnaise vắt chanh và rau thì là... Sau một hồi lưỡng lự, tôi chọn món bánh trộn jambon và rau thơm.
Đĩa bánh dọn ra trông thật ngon mắt. Bên trên lớp bánh nâu là những miếng jambon mỏng lớn bằng bàn tay, thoảng nhẹ mùi khói đậm đà. Lát thịt mềm mại có khoanh màu hồng nhạt xen khoanh trắng, bọc bên ngoài là lớp da mỏng vừa dai vừa giòn sần sật ngon miệng, trên rải các thứ rau thơm tôi chưa thấy lần nào, hương vị thanh thanh. Và đặc biệt hơn cả, trên mặt bánh là một lớp thạch màu đen trong suốt na ná như sương sáo ở xứ mình xắt quân cờ, không biết được làm từ nguyên liệu gì mà vị mằn mặn và ngon không thể tả!
Cắn một miếng smorrebrod, vị giác tiếp xúc với lớp bánh lúa mạch dẻo mềm có phết bơ, lớp jambon mỏng và dai, lớp rau thơm giòn mát rượi để lại vị hơi the the trong cổ họng, và lớp thạch mặn tan trong miệng một cảm giác lạ rất khó diễn tả. Khi gọi tính tiền tôi hỏi người phục vụ, anh chàng gãi đầu gãi tai không nghĩ ra từ tiếng Anh của món đó nên quay qua hỏi những khách ăn bàn bên cạnh. Một phụ nữ trung niên nhiệt tình cho chúng tôi biết lớp thạch ấy được làm từ gan và mỡ vịt nấu đông, là đặc sản của xứ này.
Những quán smorredrod ngon ở Copenhagen còn nhiều lắm. Quán Centrum Smorrebrod gần nhà ga trung tâm không có bàn ăn, những chiếc bánh phủ tôm sốt và trứng luộc xắt lát, hoặc thịt bò đút lò và hành tây tím xắt mỏng hoặc những khoanh thịt nguội salami kiểu Ý tròn đỏ au và cà chua bi...dành cho khách mua mang đi chuẩn bị cuộc hành trình tới những vùng đát khác hay cho khách vừa mới đến Copenhagen sau chuyến tàu dài. Quán Aamans ở quận Osterbro với nhiều món smorrebrod khác nhau: xúc xích, thịt lươn xông khói, tôm vùng biển Baltic, phi lê cá, rau ngâm giấm... tất cả đều được thao tác trước mặt khách.
Ngày cuối cùng ở Đan Mạch, tôi mua để mang theo ăn một chiếc smorrebrod ở tiệm Frederiksberg. Vì khoái hải sản, tôi chọn chiếc bánh phủ miếng phi lê cá bọc bột chiên vàng rộm và tôm luộc bóc vỏ cùng rau mùi xanh, trên phết một lớp sốt mayonnaise dày mà chỉ nhìn thôi đã cảm thấy béo ngậy, giá 33 krone, khoảng 100.000 đồng Việt Nam, rất rẻ so với vật giá Bắc Âu. Tôi mang hộp bánh đi trên xe buýt, trên metro, và cả trong thời gian ngồi chờ ở sân bay, quyết để dành về Anh ăn tối. Nhưng trên máy bay tôi đã không cưỡng lại được tính háu ăn. Chỉ riêng miếng philê cá khổng lồ tẩm bột chiên giòn rụm cũng đáng 33 krone rồi, chưa kể những con tôm nhỏ đỏ hồng và sốt mayonnaise được làm riêng tại quán mà thứ sốt mayonnaise ở các siêu thị chắc chắn không thể nào ngon béo như vậy được.
Bất chợt tôi nhìn quanh và nhận ra hơi... ác. Hầu hết hành khách trên chuyến bay của hãng hàng không SAS là người Đan Mạch, và trong lúc họ cắm cúi nhai những món nhàm chán được phục vụ trên chuyến bay, tôi lại hí hửng ăn món bánh quốc hồn quốc tuý Đan Mạch ấy ngay trước mặt họ!
Man ma Smorrebrod
Man ma Smorrebrod : Chia se cac kinh nghiem an, choi, dia diem, cung nhu cach thuc chuan bi cho chuyen di cua ban
Can mot mieng smorrebord, vi giac tiep xuc voi lop banh lua mach deo mem co phet bo, lop jambon mong va dai, lop rau thom gion mat ruoi de lai vi hoi the the trong co hong, va lop thach man tan trong mieng mot cam giac la rat kho dien ta.
Ai da tung den cac nuoc Bac Au han biet ca trich dong mot vai tro rat quan trong trong am thuc vung Scandinavia, nhung chi o Dan Mach ca trich moi duoc phat trien thanh mon sushi doc dao: ca trich tuoi thai mong uop gia vi cung mot loai sot lam tu kem tuoi, bo, long do trung va rau thom bam nhuyen, dat len lop banh lua mach, mot su ket hop hoan hao giua smorrebrod Dan Mach va sushi Nhat. Tuy theo mua, co the thay ca trich bang ca tuyet, ca bon... de lam mon sushi.
Smorrebrod tam dich ra tieng Viet la banh phet bo, nhung that ra mon banh nay khong chi co bo ma con duoc phu len tren tom xot do hong, pate gan beo ngay, thit jambon mem mai nuot na, ca trich xong khoi thom phuc, thit heo quay nguyen mo va da gion tan, ca trung ca caviar...tuy y thich cua khach. Smorrebrod la mon an trua hang ngay cua nguoi Dan Mach cung nhu pho la mon diem tam cua nguoi Viet, mot mon an kinh dien ma nguoi dia phuong cung nhu khach nuoc ngoai deu ua chuong.
Duoc biet den tren the gioi duoi cai ten banh sandwich mo - vi chi co mot lop banh ben duoi chu khong kep nhan giua hai lop banh nhu o cac nuoc khac, smorrebrod co nguon goc tu the ky 19, khi bua trua la bua an chinh trong ngay cua nong dan Dan Mach. Sau khi an xong, ho thuong lay banh mi quet nhung gi con sot lai tren dia cho ky sach roi an not. Dan da ve sau, nhung thu con sot tren dia duoc dat len tren lop banh - va tu do mon banh sandwich mo ra doi. Smorredrod cung pho bien o Na Uy, di san cua thoi ki Dan Mach thong tri Na Uy vao the ky 19.
Dau dau cung co smorrebrod
Tren nhung duong pho Capenhagen, dau dau cung thay nhung tiem smorrebrod trung bay banh moi lam con nong hoi dat trong quay kinh that hap dan. Khac voi nhung loai banh sandwich lam tu bot mi, lop banh smorrebrod lam tu bot lua mach mau nau duoc dau bep dia phuong ua chuong vi nho do ma banh khong bo, de cat thanh tung mieng that mong. Noi tieng nhat o day chac chan la Ida Davidsen, nha hang duoc nhac toi trong cuon sach neu tren, the he chu nhan ngay nay da la con chau doi thu nam cua Oskar Davidsen, nguoi sang lap nha hang nam 1888. Nho nhung y tuong sang tao qua nam the he, thuc don o day da dai toi hon...2km (duoc ghi vao sach ky luc Guiness - thuc don dai nhat the gioi), liet ke hon 250 loai smorrebrod khac nhau. Tuy phat trien nhieu so voi thoi moi mo, nhung chiec banh o day van giu nguyen cong thuc gia truyen cua Oskar von lam me man nhung khach hang quen, trong do co nu hoang Dan Mach.
Smorrebrod o Ida Davidsen dat hon nhieu so voi nhung quan tren cac con pho Copenhagen muon mau, nhung do khong phai la li do chinh khien toi quyet dinh khong den Ida ma vi toi muon nem mon nay nhu nhung nguoi dia phuong binh thuong, khong nhu nhung thuong gia Copenhagen sang trong hay nhung du khach nuoc ngoai giau co muon tim toi mot dia diem noi tieng the gioi cho biet. Toi muon thuong thuc smorrebrod nhu nhung co cau sinh vien Copenhagen buoi sang ghe mua banh o mot tiem banh quen ben duong de an giua hai buoi hoc, nhu nhan vien van phong buoi trua ru nhau ngoi an va tan gau trong mot quan nho, ban ghe hep va khong gian thom mui banh nuong, nhu cac gia dinh dan dia phuong chu nhat dan con di choi cong vien, mua cho moi dua be mot chiec smorrebrod vua di vua gam.
Ngon lanh smorrebrod
Do la mot nha hang nho o khu pho Chisttianshavn yen tinh, thuyen be dau im lim tren nhung con kenh uon quanh. Chung toi chon ban canh bep, cua so nhin ra cang thuyen buom va nhung ngoi nha co xinh dep son mau pastel tuoi tan. Anh phuc vu mang ra mot bang thuc don viet tay toan tieng Dan Mach, roi kien nhan dich tung mon cho chung toi (may ma o day chi co khoang muoi loai smorrebrod). Thu that loai nao nghe cung lam toi... ua nuoc mieng khi nghe giai thich: Cai nay an voi thit heo dut lo, moi vua lam xong con nong, da beo gion, cai nay lam voi ca trich uop gia vi, giong nhu luc truoc ngu dan thuong an, cai nay lam voi duoi tom do hap bo phu sot mayonnaise vat chanh va rau thi la... Sau mot hoi luong lu, toi chon mon banh tron jambon va rau thom.
Dia banh don ra trong that ngon mat. Ben tren lop banh nau la nhung mieng jambon mong lon bang ban tay, thoang nhe mui khoi dam da. Lat thit mem mai co khoanh mau hong nhat xen khoanh trang, boc ben ngoai la lop da mong vua dai vua gion san sat ngon mieng, tren rai cac thu rau thom toi chua thay lan nao, huong vi thanh thanh. Va dac biet hon ca, tren mat banh la mot lop thach mau den trong suot na na nhu suong sao o xu minh xat quan co, khong biet duoc lam tu nguyen lieu gi ma vi man man va ngon khong the ta!
Can mot mieng smorrebrod, vi giac tiep xuc voi lop banh lua mach deo mem co phet bo, lop jambon mong va dai, lop rau thom gion mat ruoi de lai vi hoi the the trong co hong, va lop thach man tan trong mieng mot cam giac la rat kho dien ta. Khi goi tinh tien toi hoi nguoi phuc vu, anh chang gai dau gai tai khong nghi ra tu tieng Anh cua mon do nen quay qua hoi nhung khach an ban ben canh. Mot phu nu trung nien nhiet tinh cho chung toi biet lop thach ay duoc lam tu gan va mo vit nau dong, la dac san cua xu nay.
Nhung quan smorredrod ngon o Copenhagen con nhieu lam. Quan Centrum Smorrebrod gan nha ga trung tam khong co ban an, nhung chiec banh phu tom sot va trung luoc xat lat, hoac thit bo dut lo va hanh tay tim xat mong hoac nhung khoanh thit nguoi salami kieu Y tron do au va ca chua bi...danh cho khach mua mang di chuan bi cuoc hanh trinh toi nhung vung dat khac hay cho khach vua moi den Copenhagen sau chuyen tau dai. Quan Aamans o quan Osterbro voi nhieu mon smorrebrod khac nhau: xuc xich, thit luon xong khoi, tom vung bien Baltic, phi le ca, rau ngam giam... tat ca deu duoc thao tac truoc mat khach.
Ngay cuoi cung o Dan Mach, toi mua de mang theo an mot chiec smorrebrod o tiem Frederiksberg. Vi khoai hai san, toi chon chiec banh phu mieng phi le ca boc bot chien vang rom va tom luoc boc vo cung rau mui xanh, tren phet mot lop sot mayonnaise day ma chi nhin thoi da cam thay beo ngay, gia 33 krone, khoang 100.000 dong Viet Nam, rat re so voi vat gia Bac Au. Toi mang hop banh di tren xe buyt, tren metro, va ca trong thoi gian ngoi cho o san bay, quyet de danh ve Anh an toi. Nhung tren may bay toi da khong cuong lai duoc tinh hau an. Chi rieng mieng phile ca khong lo tam bot chien gion rum cung dang 33 krone roi, chua ke nhung con tom nho do hong va sot mayonnaise duoc lam rieng tai quan ma thu sot mayonnaise o cac sieu thi chac chan khong the nao ngon beo nhu vay duoc.
Bat chot toi nhin quanh va nhan ra hoi... ac. Hau het hanh khach tren chuyen bay cua hang hang khong SAS la nguoi Dan Mach, va trong luc ho cam cui nhai nhung mon nham chan duoc phuc vu tren chuyen bay, toi lai hi hung an mon banh quoc hon quoc tuy Dan Mach ay ngay truoc mat ho!