Từ thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, hàng nghìn người dân Củ Chi đã sống trong một hệ thống địa đạo với đường đi lối lại khá phức tạp ở dưới lòng đất.
Hệ thống địa đạo
Địa đạo Củ Chi nằm cách thành phố Hồ Chí Minh 70km về hướng tây-bắc. Hệ thống địa đạo bao gồm bệnh xá, nhiều phòng ở, nhà bếp, kho chứa, phòng làm việc, hệ thống đường ngầm dưới lòng đất. Địa đạo dài khoảng 200 km và có các hệ thống thông hơi ẩn dưới các bụi cây.
Địa đạo được xây dựng vào cuối những năm 1940, trên vùng đất được mệnh danh là "đất thép", nằm ở điểm cuối Đường mòn Hồ Chí Minh. Trong chiến dịch Tết Mậu Thân 1968, Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam đã sử dụng hệ thống địa đạo này để tấn công Sài Gòn.
Cư dân khu vực đã đào các hầm, địa đạo riêng lẻ để tránh các cuộc bố ráp càn quét của quân đội Pháp và để cung cấp nơi trú ẩn cho quân Việt Minh. Mỗi làng xây một địa đạo riêng, sau đó do nhu cầu đi lại giữa địa đạo các làng xã, hệ thống địa đạo đã được nối liền nhau tạo thành một hệ thống địa đạo liên hoàn, phức tạp, về sau phát triển rộng ra nhiều nơi, nhất là 6 xã phía Bắc Củ Chi và cấu trúc các đoạn hầm, địa đạo được cải tiến trở thành nơi che giấu lực lượng, khi chiến đấu có thể liên lạc, hỗ trợ nhau.
Trong thời gian 1961–1965, các xã phía Bắc Củ Chi đã hoàn thành tuyến địa đạo trục gọi là "xương sống", sau đó các đoàn thể, cơ quan, đơn vị phát triển địa đạo nhánh ăn thông với tuyến trục hình thành những địa đạo liên hoàn giữa các ấp, các xã và các vùng. Bên trên mặt đất, quân dân Củ Chi còn đào cả một vành đai giao thông hào chằng chịt nối kết với địa đạo, lúc này địa đạo chiến đấu cũng được đào chia thành nhiều tầng, nhiều ngõ ngách. Ngoài ra, bên trên địa đạo còn có rất nhiều ụ chiến đấu, bãi mìn, hố đinh, hầm chông... được bố trí thành các cụm liên hoàn tạo ra trận địa vững chắc trong thế trận chiến tranh du kích, gọi là xã chiến đấu.
Đến năm 1965, có khoảng 200 km địa đạo đã được đào. Về quy mô, hệ thống địa đạo có tổng chiều dài toàn tuyến là trên 200km, với 3 tầng sâu khác nhau, tầng trên cách mặt đất khoảng 3 m, tầng giữa cách mặt đất khoảng 6 m, tầng dưới cùng sâu hơn 12 m. Lúc này, địa đạo không chỉ còn là nơi trú ẩn mà đã trở thành nơi sinh sống, cứu thương, hội họp để xem phim, văn nghệ, kho chứa vũ khí...
Tuy nhiên, cuộc sống dưới địa đạo thiếu ánh sáng, ẩm ướt, nóng bức cũng như điều kiện vệ sinh kém nên hầu như đa số những người sống ở địa đạo đều bị ký sinh trùng, bạc da và các bệnh về xương, đặc biệt là sốt rét. Do đó, khi chiến tranh kết thúc, chỉ còn khoảng 6.000 trong tổng số 16.000 cán bộ, chiến sĩ trường kỳ kháng chiến trong địa đạo còn sống. Ngoài ra, việc thiếu thốn lương thực, thực phẩm và nhu yếu phẩm cũng là vấn đề lớn nhất của cư dân địa đạo.
Mỹ bất lực và thua trận
Trong suốt thời kỳ chiến tranh chống Mỹ, địa đạo Củ Chi là một nỗi thất vọng lớn, câu hỏi khó đối với quân đội Mỹ và quân đội Việt Nam Cộng hòa. Mỹ và Australia từng cố gắng phát hiện và xâm nhập địa đạo bằng nhiều cách, song tất cả nỗ lực đều thất bại. Quân đội Mỹ thậm chí từng dùng máy ủi san bằng những khoảng rừng, ngôi làng, cánh đồng lớn và rải chất độc da cam, ném bom napal, rưới xăng để tận diệt động thực vật. Nhưng kỳ lạ thay, Việt Minh vẫn an toàn và tiếp tục sống, chiến đấu vì đất nước.
Không thể giành ưu thế bằng chiến tranh hóa học, quân đội Mỹ bắt đầu cắt cử nhiều binh lính xuống địa đạo. Những người này được gọi là "chuột đường hầm". Họ được trang bị súng máy, dao, đèn pin. Song với sự phức tạp của hệ thống và không có đường lui, binh sĩ Mỹ hầu hết thiệt mạng.
Thấy vậy, Mỹ bắt đầu sử dụng chó chăn cừu của Đức để tìm kiếm các cửa hầm và bộ đội Việt Minh. Nhưng những người trong địa đạo lại vô hiệu hóa khả năng của chó săn khi tẩy sạch mùi bằng xà phòng, đồng thời sử dụng quân phục của Mỹ khiến chó nhầm lẫn. Đặc biệt, lũ chó cũng không thể phát hiện được các bẫy chông nên khá nhiều con bị chết hay thương tật nặng.
Cuối cùng, vào những năm cuối thập kỷ 1960, Mỹ bắt đầu ném bom trải thảm Củ Chi nhằm phá hủy một phần địa đạo cùng với mọi thứ xung quanh. Nhưng hành động quân sự này trở nên vô ích vì sau đó, Mỹ thua trận.
Ngày nay, địa đạo Củ Chi còn khoảng 120 km được bảo vệ và trở thành một điểm du lịch hấp dẫn cho du khách đến thăm thành phố Hồ Chí Minh. Du khách được trải nghiệm cuộc sống dưới địa đạo như những cư dân thực thụ trước đây như thưởng thức những món ăn của cư dân địa đạo trước đây.
Kham pha dia dao Cu Chi
Tu thoi ky khang chien chong thuc dan Phap, hang nghin nguoi dan Cu Chi da song trong mot he thong dia dao voi duong di loi lai kha phuc tap o duoi long dat.
He thong dia dao
Dia dao Cu Chi nam cach thanh pho Ho Chi Minh 70km ve huong tay-bac. He thong dia dao bao gom benh xa, nhieu phong o, nha bep, kho chua, phong lam viec, he thong duong ngam duoi long dat. Dia dao dai khoang 200 km va co cac he thong thong hoi an duoi cac bui cay.
Dia dao duoc xay dung vao cuoi nhung nam 1940, tren vung dat duoc menh danh la "dat thep", nam o diem cuoi Duong mon Ho Chi Minh. Trong chien dich Tet Mau Than 1968, Mat tran Dan toc Giai phong mien Nam da su dung he thong dia dao nay de tan cong Sai Gon.
Cu dan khu vuc da dao cac ham, dia dao rieng le de tranh cac cuoc bo rap can quet cua quan doi Phap va de cung cap noi tru an cho quan Viet Minh. Moi lang xay mot dia dao rieng, sau do do nhu cau di lai giua dia dao cac lang xa, he thong dia dao da duoc noi lien nhau tao thanh mot he thong dia dao lien hoan, phuc tap, ve sau phat trien rong ra nhieu noi, nhat la 6 xa phia Bac Cu Chi va cau truc cac doan ham, dia dao duoc cai tien tro thanh noi che giau luc luong, khi chien dau co the lien lac, ho tro nhau.
Trong thoi gian 1961–1965, cac xa phia Bac Cu Chi da hoan thanh tuyen dia dao truc goi la "xuong song", sau do cac doan the, co quan, don vi phat trien dia dao nhanh an thong voi tuyen truc hinh thanh nhung dia dao lien hoan giua cac ap, cac xa va cac vung. Ben tren mat dat, quan dan Cu Chi con dao ca mot vanh dai giao thong hao chang chit noi ket voi dia dao, luc nay dia dao chien dau cung duoc dao chia thanh nhieu tang, nhieu ngo ngach. Ngoai ra, ben tren dia dao con co rat nhieu u chien dau, bai min, ho dinh, ham chong... duoc bo tri thanh cac cum lien hoan tao ra tran dia vung chac trong the tran chien tranh du kich, goi la xa chien dau.
Den nam 1965, co khoang 200 km dia dao da duoc dao. Ve quy mo, he thong dia dao co tong chieu dai toan tuyen la tren 200km, voi 3 tang sau khac nhau, tang tren cach mat dat khoang 3 m, tang giua cach mat dat khoang 6 m, tang duoi cung sau hon 12 m. Luc nay, dia dao khong chi con la noi tru an ma da tro thanh noi sinh song, cuu thuong, hoi hop de xem phim, van nghe, kho chua vu khi...
Tuy nhien, cuoc song duoi dia dao thieu anh sang, am uot, nong buc cung nhu dieu kien ve sinh kem nen hau nhu da so nhung nguoi song o dia dao deu bi ky sinh trung, bac da va cac benh ve xuong, dac biet la sot ret. Do do, khi chien tranh ket thuc, chi con khoang 6.000 trong tong so 16.000 can bo, chien si truong ky khang chien trong dia dao con song. Ngoai ra, viec thieu thon luong thuc, thuc pham va nhu yeu pham cung la van de lon nhat cua cu dan dia dao.
My bat luc va thua tran
Trong suot thoi ky chien tranh chong My, dia dao Cu Chi la mot noi that vong lon, cau hoi kho doi voi quan doi My va quan doi Viet Nam Cong hoa. My va Australia tung co gang phat hien va xam nhap dia dao bang nhieu cach, song tat ca no luc deu that bai. Quan doi My tham chi tung dung may ui san bang nhung khoang rung, ngoi lang, canh dong lon va rai chat doc da cam, nem bom napal, ruoi xang de tan diet dong thuc vat. Nhung ky la thay, Viet Minh van an toan va tiep tuc song, chien dau vi dat nuoc.
Khong the gianh uu the bang chien tranh hoa hoc, quan doi My bat dau cat cu nhieu binh linh xuong dia dao. Nhung nguoi nay duoc goi la "chuot duong ham". Ho duoc trang bi sung may, dao, den pin. Song voi su phuc tap cua he thong va khong co duong lui, binh si My hau het thiet mang.
Thay vay, My bat dau su dung cho chan cuu cua Duc de tim kiem cac cua ham va bo doi Viet Minh. Nhung nhung nguoi trong dia dao lai vo hieu hoa kha nang cua cho san khi tay sach mui bang xa phong, dong thoi su dung quan phuc cua My khien cho nham lan. Dac biet, lu cho cung khong the phat hien duoc cac bay chong nen kha nhieu con bi chet hay thuong tat nang.
Cuoi cung, vao nhung nam cuoi thap ky 1960, My bat dau nem bom trai tham Cu Chi nham pha huy mot phan dia dao cung voi moi thu xung quanh. Nhung hanh dong quan su nay tro nen vo ich vi sau do, My thua tran.
Ngay nay, dia dao Cu Chi con khoang 120 km duoc bao ve va tro thanh mot diem du lich hap dan cho du khach den tham thanh pho Ho Chi Minh. Du khach duoc trai nghiem cuoc song duoi dia dao nhu nhung cu dan thuc thu truoc day nhu thuong thuc nhung mon an cua cu dan dia dao truoc day.
Khám phá địa đạo Củ Chi
By Kinh Nghiệm Du Lịch
Từ thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, hàng nghìn người dân Củ Chi đã sống trong một hệ thống địa đạo với đường đi lối lại khá phức tạp ở dưới lòng đất.